Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji Dergisi’nin 6 Mart 2015 tarihli sayısında yayınlanan yazım:

Bilgisayar biliminin babası, yapay zekânın kurucusu, çok yönlü matematik dehası Alan Turing'in yaşamını konu alan "The Imitation Game" filmi bu yılki Oscar töreninde "En İyi Uyarlama Senaryo" dalında senaristi Graham Moore'a ödül kazandırdı. Moore'un esas aldığı ünlü biyografiyi de okumuş bir Turing meraklısı olarak filmi izledim. Bu yazıyı Turing'i bu filmle tanımış insanların kimi yanlışları doğru sanmaması amacıyla yazıyorum; ayrıntılardan söz edeceğim, heyecanının kaçmasını istemiyorsanız filmi izlemeden önce okumayın, benden uyarması.

Sinemadan çıktığımda "keşke işin gerçeğini bilmeseydim, o zaman filmi çok daha fazla beğenebilirdim" diye düşünüyordum. Bir kurgu eserinin gerçek olaylara dayalı olsa bile tarihi detayları birebir içermesini beklememek gerektiğini biliyorum. Ama Moore'un bu eserinde bilinen gerçeklik üzerinde yaptığı değişiklikler yaşamı anlatılan adama haksızlıklar içermekle kalmıyor, gerçek öykünün büyüsünü de azaltıyor kanımca.

Turing filmde adeta otistik, en basit insanî ilişkilerinde beceriksiz ve umursamaz, dahası çalışma arkadaşlarına saygısız bir "robotsu dâhi" olarak gösteriliyor. Gerçek Turing'inse fazla zekâya bağlanabilecek türden tuhaflıkları olan ama okul ve iş arkadaşları tarafından sevilen, dağınık ama hoş ve sevecen bir insan olduğu anlaşılıyor.

Filmin başındaki mülakat sahnesinde Turing Almanca bilmediğini söylüyor. Bu doğru değil. Gerçek Turing'in Almanca eğitimi gördüğü, Almanya'ya defalarca gittiği, Almanca makaleleri matematikçi arkadaşlarıyla değiştokuş ettiği biliniyor. Zaten matematiğe en büyük katkısı olan "Karar Problemi"ne ilişkin eserini yazabilmek için Hilbert ve Gödel'i okumuş olması gerekiyor. Senaryoya bu eklemenin yapılmasının filme bir getirisi de olmamış bana sorarsanız.

Filmde Turing düşman şifresini kırmak için kendi başına (ilk aşkının adını koyduğu) bir makine inşa ediyor, uzun bir süre iş arkadaşlarını dışlayarak çalıştıktan sonra nişanlısının sayesinde biraz sosyalleşiyor, böyle bir sosyalleşme anında da Alman mesajlarının tümünde geçen ortak metinlerden yararlanmayı akıl edip şifre çözme yöntemini hızlandırmayı başarıyor. Gerçek hayatta Turing'in şifre kırıcıların merkezi Bletchley'deki ekipten kendini yalıtması sözkonusu değil, şifreyi çözmeyi başaran makinede büyük katkı onun ama tek başına değil, ne bu makinenin ne de hayatı boyunca yaptığı herhangi bir makinenin adı "Christopher" değil, ve o "şifreli mesajlarda geçen standart ortak metin" numarası zaten çok eskiden beri biliniyor, ve başarının kapısını açan anahtar değil.

Filmin Turing'in hatırası açısından en sakıncalı kısımlarından birinde Alan Bletchley'deki bir çalışma arkadaşının casus olduğunu öğreniyor, ama o kişinin "eşcinsel olduğunu açıklarım" şantajı yüzünden susuyor. Gerçek hayatta o casusTuring'le hiç tanışmadığından bu olay olmuyor, ama daha önemlisi, film bu sahnede (ve evindeki hırsızlıkla ilgili olanda) Alan Turing'in eşcinsel olduğunu açıklamaktan (devlet sırlarının yabancıların eline geçmesine göz yumacak kadar) korktuğu izlenimini veriyor ki bu hiç doğru değil. Eşcinsellik o dönemde suç olduğundan polise söylemeye can atmasa da gerçek Turing durumunu bir çok arkadaşına ve nişanlısına söylüyor, evindeki hırsızlığı örtbas etmeye çalışmak bir yana kendisi ihbar ediyor, polisçe sorulduğunda da eşcinselliğini gizlemiyor. Gerçek Turing yalanı sevmeyen birisi, ve bu yüzden hüküm giyiyor.

Filmin kilit sahnelerinden biri, sorgu odasında meraklı komiserle Turing'in yaptığı konuşma. Tümüyle senaristin icadı olan bu konuşmada Alan herkesten gizlemekle yükümlü olduğu 2. Dünya Savaşı sırlarını anlatmakla kalmıyor (olacak iş değil), ünlü "Turing Testi"ni ortaya attığı makalenin başlığının "The Imitation Game" ("Taklit Oyunu") olduğunu da söylüyor, oysa bu makalenin bölümlerinden birinin başlığı sadece. Bu arada "Imitation Game"i Türkçeye "Yapay Oyun" diye çevirmek nasıl bir beceridir, anlayan beri gelsin.

Gerçek hayatta eşcinselliğini sözümona tedavi etmek için hormon işkencesine başlandıktan sonra eski nişanlısı Alan'ı ziyaret etmemiş. Zaten Turing o kimyasallar yüzünden filmde gösterildiği gibi bir enkaz haline filan da gelmemiş, çalışmalarını sürdürmüş.

Filmin sonunda Turing'in intihar ettiği söyleniyor. Burada bir sorun yok, çünkü genel inanış bu. Ama Alan'ın ölümünde de filmin işlemeyerek fırsat kaçırdığı bir bilmece daha var: Örneğin annesi, yanında siyanüre bulanmış ve ısırılmış bir elmayla ölü bulunan Turing'in kimya deneylerinden sonra ortalığı toparlayıp temizleme huyu olmaması yüzünden kaza sonucu öldüğüne inanıyor. Sevgili Orhan Bursalı'nın Turing'in eşcinsel köstebeklerin Sovyetler'e bilgi sızdırmasından kaygılanan İngiliz istihbaratınca öldürüldüğü tezini de unutmayalım. 

Film son yazılarında iki hata daha yapıyor: "Enigma üzerindeki çalışmalar 50 yıldan fazla gizli tutuldu" diyor, oysa senaristin uyarladı diye Oscar aldığı "AlanTuring: The Enigma" adlı kitabın 1983'te çıktığını bilmemesi mümkün değil. "Bilim adamlarının 'Turing makineleri' dediği şeylere bugün 'bilgisayar' diyoruz" lafıysa bir şeyin kendisiyle matematiksel modelini aynı sanmaktan kaynaklanan bir hata.